Από τη γραφειοκρατία στη διαφάνεια και την καινοτομία
Οι δημόσιες προμήθειες αντιπροσωπεύουν περίπου 14% του ΑΕΠ της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ σε παγκόσμιο επίπεδο αποτελούν τη μεγαλύτερη αγορά στον κόσμο, με δαπάνες άνω των 13 τρισεκατομμυρίων δολαρίων ετησίως. Όπως επισημαίνει το Open Contracting Partnership, ένας στους τρεις δημόσιους πόρους διατίθεται μέσω συμβάσεων με ιδιωτικές επιχειρήσεις.
Πρόκειται για έναν τομέα με τεράστιο, αλλά σε μεγάλο βαθμό ανεκμετάλλευτο δυναμικό: να συμβάλει καθοριστικά στην πράσινη μετάβαση, την καινοτομία, την κοινωνική συνοχή και την αξιοπιστία των δημόσιων θεσμών. Ωστόσο, σύμφωνα με τη νέα Έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τις Δημόσιες Προμήθειες (A-10-2025-0147), το ισχύον σύστημα παραμένει περίπλοκο, κατακερματισμένο και συχνά αδιαφανές.
Ένα σύστημα που χρειάζεται μεταρρύθμιση εκ βάθρων
Η Έκθεση αναγνωρίζει ότι εξακολουθούν να υπάρχουν μεγάλες αποκλίσεις μεταξύ κρατών-μελών στην εφαρμογή των ευρωπαϊκών οδηγιών, γεγονός που αποθαρρύνει τη συμμετοχή μικρότερων επιχειρήσεων και κοινωνικών φορέων. Ταυτόχρονα, η υπερβολική έμφαση στο χαμηλότερο τίμημα αντί για την οικονομικά συμφερότερη προσφορά οδηγεί σε βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα, με χαμηλότερη ποιότητα και περιορισμένη καινοτομία.
Οι διαδικασίες παραμένουν γραφειοκρατικές και χρονοβόρες, ενώ η έλλειψη διαλειτουργικών ψηφιακών υποδομών αυξάνει το διοικητικό κόστος και μειώνει τη διαφάνεια. Οι ΜΜΕ και οι τοπικές αρχές πλήττονται περισσότερο, καθώς συχνά δεν διαθέτουν τους πόρους ή την τεχνική γνώση για να συμμετάσχουν αποτελεσματικά.
Η Έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου καταγράφει αύξηση των διαγωνισμών με μία ή καμία προσφορά, ενώ οι καθυστερήσεις στις πληρωμές, οι ασάφειες στα κριτήρια επιλογής και οι περιορισμένοι μηχανισμοί ελέγχου υπονομεύουν την εμπιστοσύνη των πολιτών.
Από τη γραφειοκρατία στην «ανοιχτή σύμβαση»
Όπως υπογραμμίζει το Open Contracting Partnership, οι δημόσιες συμβάσεις πρέπει να αντιμετωπίζονται όχι ως τεχνικές ή νομικές υποχρεώσεις, αλλά ως στρατηγικό εργαλείο δημόσιας πολιτικής. Η ανοιχτή σύμβαση (open contracting) σημαίνει δημοσίευση και χρήση ανοιχτών, προσβάσιμων και έγκαιρων δεδομένων για όλες τις φάσεις των δημόσιων συμβάσεων — από τον προγραμματισμό έως την εκτέλεση.
Αυτό επιτρέπει στους πολίτες, στις επιχειρήσεις και στους ελεγκτικούς θεσμούς να γνωρίζουν τι αγοράζει το κράτος, από ποιον, με ποιο κόστος και με ποιο αποτέλεσμα.
Η διαφάνεια δεν είναι αυτοσκοπός, είναι εργαλείο λογοδοσίας, αποδοτικότητας και εμπιστοσύνης.
Η ανοιχτή σύμβαση μετατρέπει τη δημόσια προμήθεια από κίνδυνο διαφθοράς σε καταλύτη καινοτομίας και βιώσιμης ανάπτυξης. Όπως αναφέρει το Open Contracting Partnership, «μια σύγχρονη οικονομία χρειάζεται τη δημόσια προμήθεια ως ένα έξυπνο, φιλικό προς τον χρήστη, ψηφιακό δημόσιο αγαθό».
Ο ψηφιακός μετασχηματισμός ως μοχλός εμπιστοσύνης
Η Έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου καλεί την Επιτροπή να υιοθετήσει μια ψηφιακή προσέγγιση “digital-first” στη νέα νομοθεσία για τις δημόσιες προμήθειες. Η μετάβαση από τις αναλογικές, ειδοποιητικές διαδικασίες σε αυτοματοποιημένα, συναλλακτικά συστήματα θα επιτρέψει τη συλλογή αξιόπιστων δεδομένων σε πραγματικό χρόνο και θα ενισχύσει τη διαφάνεια και τον έλεγχο.
Το υπό διαμόρφωση European Public Procurement Data Space (PPDS) αποτελεί μια σημαντική πρωτοβουλία προς αυτή την κατεύθυνση, αλλά χρειάζεται να στηριχθεί σε ανοιχτά πρότυπα, κοινές προδιαγραφές και λογισμικό ανοιχτού κώδικα, ώστε να εξασφαλιστεί η διαλειτουργικότητα και η επαναχρησιμοποίηση από όλα τα κράτη-μέλη.
Μια λύση ανοιχτού λογισμικού για τη διαχείριση προμηθειών
Στο πλαίσιο του EU Open Source Solutions Catalogue, υπάρχει σήμερα η ευκαιρία να αναπτυχθεί μια ευρωπαϊκή πλατφόρμα ανοιχτού λογισμικού για τη διαχείριση δημοσίων προμηθειών.
Μια τέτοια λύση θα μπορούσε να:
- ενσωματώνει πλήρη ιχνηλασιμότητα για κάθε στάδιο της διαδικασίας,
- υποστηρίζει ενιαία πρότυπα δεδομένων και διαλειτουργικότητα με τα εθνικά συστήματα,
- παρέχει ανοιχτή πρόσβαση στα δεδομένα για έλεγχο από πολίτες και ερευνητές,
- και να προσφέρει εργαλεία ανάλυσης και παρακολούθησης βασισμένα σε Τεχνητή Νοημοσύνη.
Μια τέτοια πλατφόρμα θα ενίσχυε τη λογοδοσία, τη συμμετοχικότητα και την αξιοπιστία των δημόσιων προϋπολογισμών, όπως ζητά και το Open Budget Partnership.
Η κοινότητα ανοιχτού λογισμικού στην Ελλάδα μπορεί να συμβάλει ενεργά στη διαμόρφωση μιας τέτοιας ευρωπαϊκής λύσης, ανοικτής και επαναχρησιμοποιήσιμης από όλους.
Από τις προμήθειες στα κοινά
Η μεταρρύθμιση των δημοσίων προμηθειών δεν αφορά μόνο την αποδοτικότητα των διαδικασιών, αλλά και το δικαίωμα των πολιτών να γνωρίζουν και να συμμετέχουν.
Οι δημόσιοι πόροι δεν είναι απλώς νομισματικές ροές, είναι κοινά αγαθά, και η διαχείρισή τους πρέπει να υπόκειται σε ανοιχτό έλεγχο και δημοκρατική διακυβέρνηση.
Η μετάβαση σε ένα ενιαίο, διαλειτουργικό και ανοιχτό οικοσύστημα δημοσίων προμηθειών είναι το επόμενο βήμα για μια Ευρώπη που στηρίζει την εμπιστοσύνη στους θεσμούς της πάνω στη διαφάνεια, τη συνεργασία και το δημόσιο συμφέρον.
—
Πηγές άρθρου: europarl.europa.eu, interoperable-europe.ec.europa.eu, open-contracting.org & Open Budget Partnership.