Ανοικτές Δημόσιες Συμβάσεις: Προς ένα νέο πρότυπο διαφάνειας και αποτελεσματικότητας στην Ευρώπη

Οι δημόσιες συμβάσεις είναι από τους σημαντικότερους μηχανισμούς διάθεσης δημόσιων πόρων. Υπολογίζεται ότι ένα στα τρία ευρώ που δαπανά ο δημόσιος τομέας παγκοσμίως αφορά δημόσιες συμβάσεις, με το συνολικό ύψος να ξεπερνά τα 9 τρισεκατομμύρια ευρώ ετησίως. Παρ’ όλα αυτά, λιγότερο από το 3% των δεδομένων αυτών των συμβάσεων δημοσιεύονται με τρόπο ανοικτό, προσβάσιμο και επαναχρησιμοποιήσιμο.

Αυτή η ασυμμετρία πληροφόρησης καθιστά δύσκολο για τους πολίτες, τα μέσα ενημέρωσης, τους ελεγκτικούς μηχανισμούς και τις ίδιες τις επιχειρήσεις να γνωρίζουν πώς, πού και με ποια αποτελέσματα δαπανώνται τα δημόσια χρήματα. Η πρωτοβουλία Open Contracting Partnership (OCP) έρχεται να αλλάξει αυτή την εικόνα, θέτοντας έναν σαφή στόχο:

Να διασφαλιστεί ότι τα δημόσια χρήματα δαπανώνται ανοιχτά, δίκαια και αποτελεσματικά, προς όφελος της κοινωνίας.

Το πρότυπο Open Contracting Data Standard (OCDS)

Για να υλοποιηθεί αυτός ο στόχος, η διεθνής κοινότητα έχει αναπτύξει το Open Contracting Data Standard (OCDS), ένα τεχνικό και θεσμικό πλαίσιο που καθορίζει ποια έγγραφα και ποια δεδομένα πρέπει να δημοσιεύονται σε κάθε στάδιο μιας δημόσιας σύμβασης – από τον προγραμματισμό και τη δημοπράτηση, έως την ανάθεση, την εκτέλεση και την ολοκλήρωση.

Το OCDS δεν είναι απλώς ένα αρχείο δεδομένων. Είναι ένα κοινό πρότυπο που επιτρέπει:

τη διαλειτουργικότητα ανάμεσα σε συστήματα προμηθειών διαφορετικών χωρών ή οργανισμών,
τη μείωση του κόστους δημοσίευσης και ανάλυσης δεδομένων,
τη σύνδεση πληροφοριών με άλλες πηγές, όπως προϋπολογισμούς, προγράμματα έργων και δείκτες αποτελεσματικότητας.

Όταν τα δεδομένα δημοσιεύονται με βάση ένα κοινό πρότυπο, γίνονται προσβάσιμα, συγκρίσιμα και αξιοποιήσιμα από δημόσιους φορείς, επιχειρήσεις, ερευνητές και πολίτες.

Από τα δεδομένα στη δράση: λύσεις ανοιχτού λογισμικού που υλοποιούν το όραμα

Η φιλοσοφία του Open Contracting ενισχύεται στην πράξη μέσω λύσεων ανοιχτού λογισμικού που υιοθετούν το πρότυπο OCDS και διευκολύνουν τη χρήση του από κυβερνήσεις, οργανισμούς και πολίτες. Δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι:

OpenProcurement: Ένα ολοκληρωμένο σύστημα ηλεκτρονικών προμηθειών ανοιχτού κώδικα. Υποστηρίζει όλο τον κύκλο ζωής μιας σύμβασης, από τη δημοσίευση έως την εκτέλεση, με ενσωματωμένη λογική OCDS.
Procuman: Μια σύγχρονη πλατφόρμα διαχείρισης δημοσίων προμηθειών και συμβάσεων, επίσης βασισμένη στο OCDS, που επιτρέπει σε φορείς και επιχειρήσεις να ανταλλάσσουν δεδομένα με διαλειτουργικό και διαφανή τρόπο.

Οι λύσεις αυτές παρέχουν δημόσια προσβάσιμες διεπαφές (APIs), διατίθενται με ανοιχτές άδειες χρήσης, και μπορούν να προσαρμοστούν στα ευρωπαϊκά και εθνικά πλαίσια χωρίς εξάρτηση από ιδιόκτητα συστήματα ή προμηθευτές.

Η ελληνική πραγματικότητα: Διαλειτουργικότητα ΔΙΑΥΓΕΙΑ, ΚΗΜΔΗΣ και ΜΙΤΟΣ

Στην Ελλάδα, έχουν ήδη διαμορφωθεί σημαντικές ψηφιακές υποδομές διαφάνειας:

η ΔΙΑΥΓΕΙΑ, όπου δημοσιεύονται οι διοικητικές πράξεις και αποφάσεις,
το Κεντρικό Ηλεκτρονικό Μητρώο Δημοσίων Συμβάσεων (ΚΗΜΔΗΣ), όπου καταγράφονται οι βασικές διαδικασίες προμηθειών και αναθέσεων,
και ο ΜΙΤΟΣ, το Εθνικό Μητρώο Διαδικασιών του Δημοσίου, που αποτυπώνει με ακρίβεια τις διοικητικές ροές.

Ωστόσο, τα τρία αυτά συστήματα λειτουργούν σήμερα χωρίς πλήρη διαλειτουργικότητα και ενοποίηση. Η επέκταση, διασύνδεση και υιοθέτηση κοινών ανοικτών προτύπων δεδομένων (OCDS) θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα ενιαίο οικοσύστημα διαφάνειας δημοσίων δαπανών, όπου:

οι πράξεις της ΔΙΑΥΓΕΙΑΣ συνδέονται αυτόματα με τις συμβάσεις του ΚΗΜΔΗΣ,
οι διοικητικές ροές του ΜΙΤΟΣ καταγράφουν τη διαδικασία και τη λογική κάθε απόφασης,
και τα δεδομένα αυτών των συστημάτων καθίστανται αναζητήσιμα, αναλυτικά και επαναχρησιμοποιήσιμα από κάθε πολίτη ή φορέα.

Ένα τέτοιο σύστημα, βασισμένο σε ανοικτό λογισμικό και κοινά δεδομένα, θα αποτελούσε υπόδειγμα για ολόκληρη την Ευρώπη.

Η προοπτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης και οι συστάσεις της Έκθεσης Draghi

Η Έκθεση Mario Draghi “The Future of European Competitiveness” (2024) υπογραμμίζει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δαπανά περίπου 16% του ΑΕΠ της σε δημόσιες προμήθειες, αλλά το μεγαλύτερο μέρος αυτών γίνεται μέσα από κατακερματισμένα, μη διαλειτουργικά εθνικά συστήματα. Η έκθεση προτείνει σε πολλά σημεία ότι η Ευρώπη πρέπει να εκσυγχρονίσει τα δημόσια συστήματα προμηθειών της, καθιερώνοντας κοινά ψηφιακά πρότυπα, ανοικτά δεδομένα και διαλειτουργικές πλατφόρμες που θα ενισχύουν την αποδοτικότητα, τη διαφάνεια και τη συμμετοχή.

Αυτό το μήνυμα συνδέεται άμεσα με την ανάγκη για ανοιχτές, επεκτάσιμες και διαλειτουργικές λύσεις όπως η ΔΙΑΥΓΕΙΑ και ο ΜΙΤΟΣ. Αν η Ευρωπαϊκή Ένωση:

υιοθετήσει πλατφόρμες ανοιχτού λογισμικού για τη δημοσίευση διοικητικών αποφάσεων και διαδικασιών,
διασυνδέσει τα εθνικά μητρώα δημοσίων συμβάσεων με κοινό ευρωπαϊκό λεξιλόγιο δεδομένων,
και ενσωματώσει αυτά τα δεδομένα στο ευρωπαϊκό οικοσύστημα Open Data / Data Spaces,

θα επιτύχει τρεις θεμελιώδεις στόχους:

Ενίσχυση της διαφάνειας και της εμπιστοσύνης — οι πολίτες σε κάθε κράτος μέλος θα μπορούν να βλέπουν πώς δαπανώνται οι δημόσιοι πόροι σε ολόκληρη την Ε.Ε.
Βελτίωση της αποδοτικότητας και μείωση κόστους — οι φορείς θα δημοσιεύουν τα δεδομένα μία φορά, με κοινό πρότυπο, μειώνοντας τη γραφειοκρατία.
Ενίσχυση της ευρωπαϊκής βιομηχανικής πολιτικής — μέσω διαφανών, δίκαιων και προβλέψιμων διαδικασιών ανάθεσης, που θα ευνοούν καινοτόμες ευρωπαϊκές εταιρείες.

Η Έκθεση Draghi επισημαίνει επίσης την ανάγκη η Ευρώπη να “δημιουργήσει κοινές ψηφιακές δημόσιες υποδομές”, ένα European Digital Commons για τα δεδομένα και τις υπηρεσίες του δημοσίου. Η υιοθέτηση λύσεων όπως η ΔΙΑΥΓΕΙΑ και ο ΜΙΤΟΣ, ανοιχτού λογισμικού και ήδη λειτουργικά ώριμων, θα μπορούσε να αποτελέσει τον πυρήνα ενός τέτοιου ευρωπαϊκού κοινού αγαθού, με πρότυπο την ελληνική εμπειρία.

Συμπέρασμα

Η μετάβαση σε ανοικτές δημόσιες συμβάσεις και διαφανείς διαδικασίες δεν είναι απλώς τεχνολογική μεταρρύθμιση. Είναι πολιτική επιλογή για μια δημοκρατικότερη, αποδοτικότερη και πιο ανταγωνιστική Ευρώπη.

Η Ελλάδα έχει ήδη δείξει τον δρόμο με έργα όπως η ΔΙΑΥΓΕΙΑ και ο ΜΙΤΟΣ. Εάν αυτά επεκταθούν, διασυνδεθούν και αποτελέσουν ευρωπαϊκά πρότυπα ανοιχτού λογισμικού, τότε η Ένωση θα έχει ένα ισχυρό εργαλείο για να διασφαλίσει ότι κάθε ευρώ δημόσιου χρήματος δαπανάται με διαφάνεια, δίκαια και προς όφελος όλων των Ευρωπαίων πολιτών.

—

Πηγές και αναφορές: